ta có một thói lạ là thế
nào cũng cười. Người ta khen
cũng cười, người ta chê cũng cười.
Hay cũng h́, mà dở cũng h́; quấy cũng h́. Nhăn
răng h́ một tiếng, mọi việc hết nghiêm
trang.
Có kẻ bảo cười hết cả,
cũng là một cách của người hiền.
Cuộc đời muôn việc chẳng qua là tṛ phường
chèo hết thảy không có chi là nghiêm đến nỗi
người hiền phải nhăn mày mà nghĩ ngợi.
Ví dù được y như vậy, th́ ra
nước An Nam ta cả dân là người hiền.
Nếu thế tôi đâu dám đem lời phường
chèo mà nhủ người nhếch mép bỏ tính tự
nhiên mà làm bộ đứng đắn lại, nghiêm nh́n
những cuộc trẻ chơi.
Nhưng mà xét ra cái cười của ta nhiều khi có cái
vô t́nh độc ác; có cái láo xược khinh người;
có câu chửi người ta; có nghĩa yên trí không phải
nghe hết lời người ta mà gièm trước ư tưởng
người ta; không phải nh́n kỹ việc người
ta làm mà đă chê sẵn công cuộc người ta.
Thực không có tức ǵ bằng cái tức
phải đối đáp với những kẻ nghe ḿnh
nói chỉ lấy tiếng cười h́ h́ mà đáp.
Phản đối không tức, kẻ bịt tai chẳng
thèm nghe cũng không tức đến thế...
Ừ, mà ǵ bực ḿnh bằng rát cổ bỏng họng,
mỏi lưỡi, tê môi, để mà hỏi ư một
người, mà người ấy chỉ đáp bằng
một tiếng th́ khen chẳng ơn, mắng chẳng
căi, hỏi chẳng thưa, trước sau chỉ có miệng
cười h́ h́, th́ ai không phải phát tức.
Ta phải biết rằng, khi người ta nói với
ta, là để hỏi t́nh ư ta thế nào. Ai
nói với ḿnh th́ ḿnh phải đáp. Tuỳ
ư ḿnh muốn tỏ t́nh ư cho người ta biết th́ nói
thực; không hiểu th́ hỏi lại; mà không muốn
nói t́nh ư cho người ta biết, th́ khéo lấy lời
lịch sự mà tỏ cho người ta hiểu rằng
câu hỏi khi phạm đến một điều kín
của ḿnh. Hoặc là có khôn th́ lựa lời mà tỏ
cho người ta biết những điều ḿnh muốn
cho biết mà thôi, và khiến câu chuyện cho người
ta không khỏi căn vặn được ḿnh nữa.
Nhưng phàm người ta hỏi, ḿnh đă lắng tai nghe, là ḿnh nợ người ta câu đáp.
Đông Dương tạp chí