CON XÂU ĐỔ ĐẦU NỒI CANH (*)

Lời thưa cuả người thực hiện: chúng tôi dựa trên bản chụp lại và cố gắng sao chép đúng với nguyên bản. Cứ theo luật lệ chính tả và văn phạm ngày nay thì bài văn có nhiều chỗ sai, nhất là ở các cặp chữ s/x, ch/tr, gi/r/d, và những chỗ chấm, phẩy và viết hoa. Không rõ những chỗ sai này do cụ Vĩnh lầm,  hay do hồi đó chưa có luật lệ rõ rệt, hoặc gỉa cụ Vĩnh chủ trương viết theo cách phát âm cuả mình; vấn đề này mong được các học gỉa nghiên cứu làm sáng tỏ. Riêng chúng tôi khi thực hiện chỉ mong thấy sao chép vậy, vì chúng tôi quan niệm những bài viết này, ra đời cách nay trên dưới 100 năm,  vào thời kỳ phôi thai cuả Việt ngữ, nên mang ít nhiều tính chất lịch sử. Ở trên chúng tôi nói cố gắng giũ đúng nguyên bản  vì chúng tôi chỉ có bản chụp; bản chính được hình thành cách nay non một thế kỷ, vào lúc kỹ nghệ in ấn và giấy mực còn thô sơ, rồi tài liệu đuợc lưu trữ gần một thế kỷ nên ngay bản chính cũng đã mờ nhạt; nay chúng tôi có bản chụp cuả bản mờ nhạt  nên không tránh khỏi có những chỗ không thể nào phân biệt được chữ gì, dù đã dùng đến kính phóng đại. Trong trường hợp đó,  chúng tôi chỉ còn cách dựa trên ngữ cảnh mà đoán.

Hiện chúng tôi đang sưu tầm thêm những tài liệu về cụ Nguyễn Văn Vĩnh, quý vị nào có xin vui lòng liên lạc nguyenhongphuc54@yahoo.com . Xin đa tạ

Kính báo.  

 

 Làm kiếp đàn bà ở nước Nam ta này, nghĩ thực là khó. Chẳng những là mình phải ăn ở cho có đức hạnh, cho trinh–bạch, chẳng chút tai tiếng gì, thì mới nên được phận nọ kia, mà lại còn giữ làm sao cho trong một nhà mình, từ chị em cho đến cô dì, không ai có tai tiếng,  thì thân mình mới vẻ vang.

 Trong một nhà mấy chị em, mà lỡ phải một người,  hoặc dở dang, hoặc dại nết, hư tính chơi bời, thì bao nhiêu con gái cũng hỏng cả. Cũng có khi là vì bất nết xấu mà hư đều, cũng có khi là vì thiên–hạ cứ nệ, muốn lấy em mà lại chê chị nó giang–hồ đĩ–thoã, mà không lấy. Cho nên ế muộn, quá lứa lỡ thời, thì cũng theo nốt cho xong đời.

 Chị hư em cũng hư theo, lại còn vì một nghĩa nữa. Là cha mẹ phải một người con hư,  thì cũng mang tiếng với đời rằng dạy dỗ chẳng ra gì, hoặc là hám lợi tham tài mà để con ra ngoài vòng nề–nếp. Dẫu còn bao nhiêu con gái khác, giữ được trọn–vẹn đứng–đắn, cũng không chuộc lại được cái tiếng đã để hỏng một người. Mà hỏng một, hỏng hai hay hỏng cả, xấu mặt với đời cũng đến thế mà thôi. Cho nên nghĩ đến câu: gió chiều nào che chiều ấy. Thôi thì con người ta bà Tham bà Thượng, cũng cụ Cố, mà con mình me Phó me Ba, cũng cụ Cố theo nghĩa mới, chớ sao.

 Thế mới biết cái nghĩa gia– tộc cuả người nước Nam mình thực nặng. Làm thân con gái, chẳng những chất bằng phỉ phong, mà lại còn phải trông mong từng giờ từng phút đàn em dại, lại còn phải tùy cái kiên–nhẫn cuả hai đứng thân. Người lỡ ra mà hiểu lầm cái danh–phận một chút thì hại ta một đời.

 Nghĩ đến như vậy,  thì ai nhờ được cha mẹ khéo chịu cháo rau mà giữ được thói nhà băng tuyết thì ơn ấy nên coi tầy giời biển, mà lại nên qúi mến chị em vô cùng, vì đã cùng ta giữ được danh thơm cho cha mẹ, cho chị em được nhờ đó mà có nơi nương gửi chiếc thân được vẻ vang no ấm.

 Nhưng mà cũng lại nên thương những kẻ làm thân con gái một lòng muốn giữ phẩm–gía cho lành, mà chẳng may có chị hoặc em hư dại, đến nỗi thân mình cũng hoá rẻ lây chẳng ai cầu đến; mắt người ta nhìn vào, cũng chỉ nhìn thấy môi son má phấn một thời mà thôi, chẳng ai hòng việc trăm năm đời kiếp vời mình.

 Mà chẳng biết nên oán cái phong–tục bó–buộc, làm cho kẻ ăn mặn người khát nước lây; hay là nên khen cái lý tưởng hay, khéo đem giây ràng buộc con cái một nhà, để cho chị ngã đã có em nâng.

 Ân oán xem ra tùy cảnh. Ai vì đó mà thiệt thòi, thì cho làm điều hủ–lậu nên lập tức cải– lương. Ai nhờ đó mà vẻ vang hơn người, thì lấy làm luân–lý hay nên giữ làm đạo học thiên–cổ phải theo cuả dân An–nam ta.  Nhưng mà kể phong tục thì đường nào giữ được cho luân–lý một nước nên hay, gia–tộc cho bền chặt thì là đường nên theo. Chữ tình nên nặng hơn chữ lý. Em nghĩ vậy chẳng biết có phải không?

 Đào Thị Loan

(*)Câu tục ngữ này nghe thấy thiên hạ đọc nhiều cách. Hai tiếng đổ đầu khi hoá ra bỏ đầu, khi hoá ra làm rầu, làm sầu, làm ngầu, làm hỏng, nhưng thường hay nói con xâu đổ đầu nồi canh. Hai tiếng ấy em chưa biết giải nghĩa thế nào cho thông, chỉ hiểu ý mà thôi.

(Trích Đông Dương tạp chí, số 21 trang 8)

Đào Thị Loan = một trong các bút hiệu của cụ nguyễn Văn Vĩnh

Nguyễn Văn Phổ Nguyễn Kỳ sưu tầm.

Nguyễn Nga Mỹ đánh máy nguyên văn theo bản chụp lại.